ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΧΑΡΒΕΪ
'Oποιος χρησιμοποιεί το γιουτιούμπ είναι πιθανό να γνωρίζει ήδη
τον γεωγράφο και κοινωνιολόγο Ντέιβιντ Χάρβεϊ, από τα
κινούμενα σχέδια για την κρίση του καπιταλισμού που είχαν μεγάλη επιτυχία
(πάνω από ένα εκατομμύριο διακόσιες χιλιάδες επισκέψεις) τα οποία πριν λίγο
καιρό μεταφράστηκαν και στα ιταλικά.
Σε σχέση με αυτό το βίντεο, το πιο πρόσφατο βιβλίο του Χάρβεϊ, «The enigma of capital and the crises of capitalism», με τις πάνω από 300 σελίδες του, έχει το μειονέκτημα ότι δεν μπορείς να το ξεφυλλίσεις μέσα σε δέκα λεπτά. Όμως η γλώσσα του Χάρβεϊ δεν είναι λιγότερο ξεκάθαρη στο τυπωμένο χαρτί απ’ όσο είναι στο βίντεο. Το κείμενό του κατορθώνει να μας μυήσει με μεγάλη απλότητα στους τρόπους λειτουργίας της καπιταλιστικής κοινωνίας και στις κρίσεις της. Με μια ιδιαίτερη ματιά, εννοείται, στην τρέχουσα κρίση, η οποία, για τον Χάρβεϊ, όπως όλες οι κρίσεις, ασκεί τη λειτουργία της αναμόρφωσης του καπιταλισμού, επιτρέποντάς του να συνεχίζει να επιβιώνει. Δηλαδή να επανεκκινήσει την καπιταλιστική συσσώρευση, η οποία προς στιγμήν έχει υπερπληρωθεί (εξαιτίας ενός πλεονασμού κεφαλαίου που δεν κατορθώνει να αξιοποιηθεί κατάλληλα).
«Οι κρίσεις» – λέει ο Χάρβεϊ – «χρησιμεύουν στον εξορθολογισμό των ανορθολογικοτήτων του καπιταλισμού. Συνήθως οδηγούν σε αναμορφώσεις, σε νέα μοντέλα ανάπτυξης, νέες σφαίρες επενδύσεων και νέες μορφές ταξικής εξουσίας… Κατά τη διάρκεια μιας κρίσης σαν αυτή που βιώνουμε σήμερα, είναι πάντα σημαντικό να έχουμε στο νου μας αυτό το γεγονός. Πρέπει να αναρωτιόμαστε ποιο πράγμα εξορθολογίζεται και ποια είναι η κατεύθυνση που ακολουθεί ο εξορθολογισμός, γιατί αυτό καθορίζει όχι μόνο τον τρόπο με τον οποίο θα βγούμε από την κρίση, αλλά και τα μελλοντικά χαρακτηριστικά του καπιταλισμού».
Αν έχουν έτσι τα πράγματα, σύμφωνα με τον Χάρβεϊ, σήμερα δεν πρέπει να χαιρόμαστε και πολύ.
Τα κέρδη των ιδιωτικών επιχειρήσεων (αφού οι τρύπες των ισολογισμών τους βουλώθηκαν από δημόσιες διασώσεις σε ευρεία κλίμακα) αρχίζουν να απογειώνονται, μα η ανεργία μεγαλώνει και το μερίδιο του εισοδήματος από εργασία επί του εθνικού προϊόντος συνεχίζει να μειώνεται ουσιαστικά σε όλες τις δυτικές χώρες. Αυτό το εξήγησε πρόσφατα ο δισεκατομμυριούχος των Ηνωμένων Πολιτειών Γουόρεν Μπάφετ, με τον εξής τρόπο: «Υπάρχει ταξική πάλη, είναι αλήθεια, αλλά η τάξη μου, η πλούσια τάξη, είναι αυτή που διεξάγει τον πόλεμο και νικάμε».
Κυρίως όμως, παρατηρεί ο Χάρβεϊ, «σε μεγάλο μέρος των εξελιγμένων καπιταλιστικών οικονομιών (…) με τη δικαιολογία της κρίσης υπερβολικού χρέους η καπιταλιστική τάξη άρχισε να κατεδαφίζει αυτό που απομένει από τα συστήματα κοινωνικών παροχών μέσα από μια πολιτική λιτότητας». Κατ’ αυτόν τον τρόπο επανεντάσσονται στη λογική του κέρδους υπηρεσίες και παροχές που αποσπάστηκαν απ’ αυτήν πριν από δεκαετίες. «Κάποιες σημαντικές περιοχές δημόσιας παρέμβασης, αρχής γενομένης από την κοινωνική πρόνοια και τα δημόσια συνταξιοδοτικά συστήματα, πρέπει να ιδιωτικοποιηθούν και πάλι», κι αυτή η κρίση -ισχυρίζεται ο Χάρβεϊ- προσφέρει αυτή την ευκαιρία: «η σημερινή έμφαση στα προγράμματα λιτότητας, επομένως, δεν είναι παρά ένα από τα πολλά βήματα προς την εξατομίκευση του κόστους της κοινωνικής αναπαραγωγής».
Παρατηρήθηκε ότι κατ’ αυτόν τον τρόπο η κρίση επιδεινώνεται και επιμηκύνεται χρονικά: οι πολιτικές λιτότητας οδηγούν σε ύφεση, σε πτώση της κατανάλωσης και εμποδίζουν την ανάπτυξη, που θα ήταν στην πραγματικότητα το καλύτερο όπλο για να καταπολεμηθεί το δημόσιο χρέος (είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι σ’ αυτό το σημείο έχουν την ίδια γνώμη διάφοροι οικονομικοί αναλυτές ολκής: αναφέρω μόνο μερικά ονόματα, όπως ο Νούριελ Ρουμπινί, ο Ελ- Εριάν της Pimco, ο Τζορτζ Μάγκνους της UBS, ο Τζέρεμι Γκράνθαμ της GMO).
Σύμφωνα με τον Χάρβεϊ, όμως, δεν πρόκειται για λάθος: κατά την άποψή του «οι σημερινές δυσκολίες της οικονομίας» στις δυτικές χώρες «επιδεινώνονται όχι λόγω κάποιας οικονομικής αναγκαιότητας, αλλά για συγκεκριμένους πολιτικούς λόγους, δηλαδή εξαιτίας της επιθυμίας απαλλαγής του κεφαλαίου από την ευθύνη τού να επωμιστεί τα κόστη της κοινωνικής αναπαραγωγής». Με ποιον τρόπο; Μειώνοντας το μέγεθος των κοινωνικών και παροχών που μέχρι σήμερα εγγυάται το κράτος (κάποτε ορίζονταν, αντίστοιχα, ως «έμμεσος μισθός» και «ετεροχρονισμένος μισθός»). Είναι προφανές ότι κατ’ αυτόν τον τρόπο θα διευρυνθεί η σφαίρα της αγοράς, με συνεπαγόμενα κέρδη των προσώπων που είναι σ’ αυτές τις business (ο ιδιωτικός διαχειριστής που υπεισέρχεται σε μια δημοτική επιχείρηση, η ασφαλιστική εταιρεία που διαχειρίζεται ένα ιδιωτικό ταμείο συντάξεων, κ.λπ.).
Κατά τη γνώμη μου αυτή η στρατηγική -αν μπορούμε να μιλήσουμε για στρατηγική- δεν λαμβάνει υπόψη της τις πιθανές καταστροφικές υποτροπές (ακόμη και για τις επιχειρήσεις) μιας ταυτόχρονης κατάρρευσης της εσωτερικής ζήτησης στις κυριότερες δυτικές χώρες, δηλαδή ακριβώς αυτό που συμβαίνει τώρα.
Σε κάθε περίπτωση η ανάλυση του Χάρβεϊ μας βοηθά να καταλάβουμε δύο πράγματα: ότι η κρίση δεν πλήττει του πάντες με τον ίδιο τρόπο και ότι δεν υπάρχουν κοινωνικά ουδέτερες και τεχνικά αναγκαστικές στρατηγικές εξόδου από την κρίση.
Για να καταλάβουμε το πρώτο πράγμα, ίσως να μην τον είχαμε ανάγκη. Το δεύτερο, όμως, είναι πολύ σημαντικό για να επιστρέψει στη δημόσια συζήτηση η αντιπαράθεση για επιλογές από τις οποίες εξαρτάται το προσεχές και το λιγότερο προσεχές μέλλον μας.
Μετάφραση από την «Il Fatto Quotidiano»: Τόνια Τσίτσοβιτς
Σε σχέση με αυτό το βίντεο, το πιο πρόσφατο βιβλίο του Χάρβεϊ, «The enigma of capital and the crises of capitalism», με τις πάνω από 300 σελίδες του, έχει το μειονέκτημα ότι δεν μπορείς να το ξεφυλλίσεις μέσα σε δέκα λεπτά. Όμως η γλώσσα του Χάρβεϊ δεν είναι λιγότερο ξεκάθαρη στο τυπωμένο χαρτί απ’ όσο είναι στο βίντεο. Το κείμενό του κατορθώνει να μας μυήσει με μεγάλη απλότητα στους τρόπους λειτουργίας της καπιταλιστικής κοινωνίας και στις κρίσεις της. Με μια ιδιαίτερη ματιά, εννοείται, στην τρέχουσα κρίση, η οποία, για τον Χάρβεϊ, όπως όλες οι κρίσεις, ασκεί τη λειτουργία της αναμόρφωσης του καπιταλισμού, επιτρέποντάς του να συνεχίζει να επιβιώνει. Δηλαδή να επανεκκινήσει την καπιταλιστική συσσώρευση, η οποία προς στιγμήν έχει υπερπληρωθεί (εξαιτίας ενός πλεονασμού κεφαλαίου που δεν κατορθώνει να αξιοποιηθεί κατάλληλα).
«Οι κρίσεις» – λέει ο Χάρβεϊ – «χρησιμεύουν στον εξορθολογισμό των ανορθολογικοτήτων του καπιταλισμού. Συνήθως οδηγούν σε αναμορφώσεις, σε νέα μοντέλα ανάπτυξης, νέες σφαίρες επενδύσεων και νέες μορφές ταξικής εξουσίας… Κατά τη διάρκεια μιας κρίσης σαν αυτή που βιώνουμε σήμερα, είναι πάντα σημαντικό να έχουμε στο νου μας αυτό το γεγονός. Πρέπει να αναρωτιόμαστε ποιο πράγμα εξορθολογίζεται και ποια είναι η κατεύθυνση που ακολουθεί ο εξορθολογισμός, γιατί αυτό καθορίζει όχι μόνο τον τρόπο με τον οποίο θα βγούμε από την κρίση, αλλά και τα μελλοντικά χαρακτηριστικά του καπιταλισμού».
Αν έχουν έτσι τα πράγματα, σύμφωνα με τον Χάρβεϊ, σήμερα δεν πρέπει να χαιρόμαστε και πολύ.
Τα κέρδη των ιδιωτικών επιχειρήσεων (αφού οι τρύπες των ισολογισμών τους βουλώθηκαν από δημόσιες διασώσεις σε ευρεία κλίμακα) αρχίζουν να απογειώνονται, μα η ανεργία μεγαλώνει και το μερίδιο του εισοδήματος από εργασία επί του εθνικού προϊόντος συνεχίζει να μειώνεται ουσιαστικά σε όλες τις δυτικές χώρες. Αυτό το εξήγησε πρόσφατα ο δισεκατομμυριούχος των Ηνωμένων Πολιτειών Γουόρεν Μπάφετ, με τον εξής τρόπο: «Υπάρχει ταξική πάλη, είναι αλήθεια, αλλά η τάξη μου, η πλούσια τάξη, είναι αυτή που διεξάγει τον πόλεμο και νικάμε».
Κυρίως όμως, παρατηρεί ο Χάρβεϊ, «σε μεγάλο μέρος των εξελιγμένων καπιταλιστικών οικονομιών (…) με τη δικαιολογία της κρίσης υπερβολικού χρέους η καπιταλιστική τάξη άρχισε να κατεδαφίζει αυτό που απομένει από τα συστήματα κοινωνικών παροχών μέσα από μια πολιτική λιτότητας». Κατ’ αυτόν τον τρόπο επανεντάσσονται στη λογική του κέρδους υπηρεσίες και παροχές που αποσπάστηκαν απ’ αυτήν πριν από δεκαετίες. «Κάποιες σημαντικές περιοχές δημόσιας παρέμβασης, αρχής γενομένης από την κοινωνική πρόνοια και τα δημόσια συνταξιοδοτικά συστήματα, πρέπει να ιδιωτικοποιηθούν και πάλι», κι αυτή η κρίση -ισχυρίζεται ο Χάρβεϊ- προσφέρει αυτή την ευκαιρία: «η σημερινή έμφαση στα προγράμματα λιτότητας, επομένως, δεν είναι παρά ένα από τα πολλά βήματα προς την εξατομίκευση του κόστους της κοινωνικής αναπαραγωγής».
Παρατηρήθηκε ότι κατ’ αυτόν τον τρόπο η κρίση επιδεινώνεται και επιμηκύνεται χρονικά: οι πολιτικές λιτότητας οδηγούν σε ύφεση, σε πτώση της κατανάλωσης και εμποδίζουν την ανάπτυξη, που θα ήταν στην πραγματικότητα το καλύτερο όπλο για να καταπολεμηθεί το δημόσιο χρέος (είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι σ’ αυτό το σημείο έχουν την ίδια γνώμη διάφοροι οικονομικοί αναλυτές ολκής: αναφέρω μόνο μερικά ονόματα, όπως ο Νούριελ Ρουμπινί, ο Ελ- Εριάν της Pimco, ο Τζορτζ Μάγκνους της UBS, ο Τζέρεμι Γκράνθαμ της GMO).
Σύμφωνα με τον Χάρβεϊ, όμως, δεν πρόκειται για λάθος: κατά την άποψή του «οι σημερινές δυσκολίες της οικονομίας» στις δυτικές χώρες «επιδεινώνονται όχι λόγω κάποιας οικονομικής αναγκαιότητας, αλλά για συγκεκριμένους πολιτικούς λόγους, δηλαδή εξαιτίας της επιθυμίας απαλλαγής του κεφαλαίου από την ευθύνη τού να επωμιστεί τα κόστη της κοινωνικής αναπαραγωγής». Με ποιον τρόπο; Μειώνοντας το μέγεθος των κοινωνικών και παροχών που μέχρι σήμερα εγγυάται το κράτος (κάποτε ορίζονταν, αντίστοιχα, ως «έμμεσος μισθός» και «ετεροχρονισμένος μισθός»). Είναι προφανές ότι κατ’ αυτόν τον τρόπο θα διευρυνθεί η σφαίρα της αγοράς, με συνεπαγόμενα κέρδη των προσώπων που είναι σ’ αυτές τις business (ο ιδιωτικός διαχειριστής που υπεισέρχεται σε μια δημοτική επιχείρηση, η ασφαλιστική εταιρεία που διαχειρίζεται ένα ιδιωτικό ταμείο συντάξεων, κ.λπ.).
Κατά τη γνώμη μου αυτή η στρατηγική -αν μπορούμε να μιλήσουμε για στρατηγική- δεν λαμβάνει υπόψη της τις πιθανές καταστροφικές υποτροπές (ακόμη και για τις επιχειρήσεις) μιας ταυτόχρονης κατάρρευσης της εσωτερικής ζήτησης στις κυριότερες δυτικές χώρες, δηλαδή ακριβώς αυτό που συμβαίνει τώρα.
Σε κάθε περίπτωση η ανάλυση του Χάρβεϊ μας βοηθά να καταλάβουμε δύο πράγματα: ότι η κρίση δεν πλήττει του πάντες με τον ίδιο τρόπο και ότι δεν υπάρχουν κοινωνικά ουδέτερες και τεχνικά αναγκαστικές στρατηγικές εξόδου από την κρίση.
Για να καταλάβουμε το πρώτο πράγμα, ίσως να μην τον είχαμε ανάγκη. Το δεύτερο, όμως, είναι πολύ σημαντικό για να επιστρέψει στη δημόσια συζήτηση η αντιπαράθεση για επιλογές από τις οποίες εξαρτάται το προσεχές και το λιγότερο προσεχές μέλλον μας.
Μετάφραση από την «Il Fatto Quotidiano»: Τόνια Τσίτσοβιτς
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου